Succesfactoren bij het gebruik van data in de eerstelijnszorg

Ondanks de grote belofte die uitgaat van het gebruik van data in de zorg, beperkt het gebruik zich hoofdzakelijk nog tot de ziekenhuiszorg. Gezonde Zorg, Gezonde Regio (GzGr) is volgens Jeroen van Wijngaarden, onderzoeker van de Erasmus School of Health Policy and Management, een opvallende uitzondering. In GzGr wordt data ingezet in de complexe eerstelijnszorg om huisartsen en apothekers in hun zorgpraktijk direct te ondersteunen. Op basis van een interview studie, presenteren we in dit artikel de factoren die aan dit succes hebben bijgedragen.

In veel landen staat de zorg onder druk. De zorgvraag neemt toe maar de mensen en de middelen om aan deze vraag tegemoet te komen zijn lang niet altijd aanwezig. Wereldwijd verwachten beleidsmakers en wetenschappers dat de zorg veel te winnen heeft bij het gebruik van data. Deze informatie kunnen professionals namelijk goed gebruiken om beslissingen te nemen over het effectief en efficiënt inzetten van zorg. Echter, omdat patiënten data versnipperd zijn over verschillende zorgverleners en systemen is het niet eenvoudig om deze data te koppelen en te analyseren. Vanwege de complexiteit en de noodzakelijke inzet van veel menskracht en middelen, beperkt het gebruik van zorgdata zich veelal tot de ziekenhuizen, met name in de radiologie en de intensive care (IC). GzGr is hierop een uitzondering omdat routinezorgdata wordt ingezet voor het opvolgen van verwijzingen, de reductie van onder diagnostiek en van medicamenteuze over en onderhandeling in de eerstelijnszorg.

Gezonde zorg Gezonde regio (GzGr)

GzGr is een innovatieprogramma dat loopt in de regio Zuid-Holland Zuid, waarbij een groot aantal samenwerkingsverbanden (+/- 250) van huisartsen, apothekers en een klinisch laboratorium zijn aangesloten. De gedeelde ambitie is de gezondheidszorg toekomstbestendig en doelmatiger te maken en hierbij de zorgprofessional te ontzorgen. Dit op basis van een beeld van de patiënt, verrijkt met data van vele andere Nederlandse patiënten. De professionals ontvangen gepersonaliseerde diagnostiek- en behandeladviezen voor hun patiënten in het eigen (huisarts) informatie systeem (HIS). Het programma is vanaf 2013 stapsgewijs ontwikkeld met algoritmen voor verschillende aandoeningen zoals hart- en vaatziekten, en wordt continue aangevuld met nieuwe beslis-ondersteunende algoritmen.

Succesfactoren

Op basis van interviews met een groot deel van de betrokkenen (aantal=20) heeft Jeroen van Wijngaarden in kaart gebracht welke factoren hebben bijgedragen aan de succesvolle implementatie van dit programma. Vijf factoren kwamen prominent naar voren:

• het bouwen aan een krachtig sociaal netwerk van innovatoren,
• een co-design proces op basis van enkele leidende principes,
• een ideaal gedreven structurele ondersteuning en investering,
• een cyclisch lerend systeem.

De kracht van het sociale netwerk

De basis voor het GzGr-programma is een netwerk van alle relevante actoren: zorgaanbieders, een verzekeraar, verschillende techpartners en cliëntvertegenwoordiging (Zorgbelang Inclusief). Gezocht is naar personen die intrinsiek gemotiveerd zijn om te innoveren en die onderling ook een ‘klik’ hebben.

“Het gaat ook om die persoonlijke klik en de bereidheid om voor elkaar harder te gaan lopen. Ben je bereid om af en toe in het weekend door te trekken om iets toch nog door de bocht te halen? Als de insteek van het programma erg zakelijk zou zijn geweest, dan hadden we niet 7 jaar volgehouden met elkaar.” - Stuurgroeplid GzGr

Het betrekken van de juiste techpartners was een uitdaging. Met name het vinden van een partner die de relevante data kan en mag koppelen (als TTP en in overeenstemming met de AVG-wetgeving) en in staat is om op basis van deze data algoritmen te ontwikkelen.  STIZON en INSZO bleken hierin de ideale partners te zijn. Daarnaast neemt PharmaPartners deel, de ontwikkelaar en beheerder van het huisarts- en apothekersysteem dat veel wordt gebruikt in de regio. Tot slot is er een nauwe  samenwerking met Stichting Health Base.

Het functioneren van zo’n netwerk is ook afhankelijk van een aantal rollen die volgens de deelnemers moeten worden vervuld. Het vraagt naast innovatoren ook om verbinders, organisatoren en lokale sleutelpersonen, die de onderlinge relaties leggen en onderhouden. Lokale sleutelpersonen zijn daarbij professionals die in staat zijn om hun collega’s te betrekken en te motiveren.

“Consulten zijn vaak maar 10 minuten. Dus ja, om er even iets bij te nemen, dan moet je wel weten wat dit gaat opleveren. Ik denk het heel belangrijk is dat je een aantal enthousiaste personen hebt die dat aanwakkeren en vooral ook de taal van de zorgverleners spreken en weten hoe het in de regio werkt. Een aantal lokale sleutelpersonen is volgens mij dus onmisbaar.” – Huisarts hart- en vaatziekten

“Je moet mensen hebben die de praktijken kunnen bezoeken, die het verhaal klaar hebben en die klaar staan als er vragen zijn. Je hebt dus eigenlijk aanjagers nodig, die makkelijk te vinden zijn en bekend zijn bij de doelgroep. We zien vooral meerwaarde van GzGr bij de praktijkondersteuner bij de huisarts (POH). Die krijgt hierdoor meer tijd.” – Huisarts

Co-design op basis van een aantal designprincipes

Over de jaren heen zijn designprincipes ontwikkeld die inmiddels leidend zijn. Ten eerste moet het algoritme betrekking hebben op een probleem dat daadwerkelijk wordt ervaren in de zorgpraktijk en dat een substantiële impact heeft, anders gaan professionals het niet gebruiken.

“We hebben ingezoomd op het laaghangend fruit. Waar denken we dat we grote verbeterslagen kunnen maken met een kleine inspanning die veel oplevert, zowel in kwaliteit van zorg als in kostenbesparing?” - Stuurgroeplid GzGr

Ten tweede moet het algoritme aansluiten bij de bestaande richtlijnen van de betrokken beroepsgroepen. Een derde principe is transparantie. Het moet voor professionals duidelijk en begrijpelijk zijn welke besluitvormingsprincipes achter het algoritme schuilen en welke gegevens bijdragen aan de uitkomst. Ten vierde dient het algoritme alleen ter ondersteuning van besluitvorming. Het is een advies waarbij de professional, in samenspraak met de patiënt, kan besluiten om erin mee te gaan of niet.

“Elke keer is (tegen de huisartsen) gezegd; het is beslis ondersteunend, dus laat je niet leiden door het algoritme, het is om je te helpen na te denken.” – Huisarts hart- en vaatziekten

Als laatste principe benoemen de deelnemers gebruiksvriendelijkheid. Het besluitvormingsadvies dient logisch ingebouwd te worden in het zorgproces van de professionals, gemakkelijk toegankelijk en weinig tijdsintensief. Vandaar ook dat techpartners samen met professionals eerst grip proberen te krijgen op het betreffende zorgproces om vervolgens het algoritme in te passen in het bestaande HIS.  

“Wanneer huisartsen werken met het systeem Medicom, dan zit de beslis ondersteuning al in het systeem zelf. Dan hoeft er dus geen aparte applicatie aangeschaft te worden.” - Stuurgroeplid GzGr

Een structurele investering gedreven door idealen

Veel betrokkenen merken op dat er eigenlijk geen structurele financieringstitel is voor een dergelijk programma in Nederland. Het GzGr-programma is uiteindelijk van de grond gekomen vanwege de bereidheid van betrokkenen om tijd en geld te investeren. Meerdere respondenten benoemen daarbij de unieke betrokkenheid van de grootste zorgverzekeraar in de regio (Zorg en Zekerheid), die vanuit overtuiging bereid is om zowel de ontwikkeling, de materiele kosten als de uitvoering structureel te financieren. Maar ook de andere partners zijn bereid om tijd en middelen te investeren vanwege de potentie die zij zien voor de zorg.

Een cyclisch lerend systeem

Uit de interviews blijkt dat het programma niet alleen een optelsom is van een aantal algoritmen, maar dat in essentie een lerend systeem is opgezet om de ontwikkeling, implementatie en het gebruik van dergelijke algoritmen in de eerste lijn te faciliteren. Naast het netwerk en het proces van co-design, worden dan ook trainingsmodules ontwikkeld voor gebruikers.

“Naast de webinar, de e-learning en praktische werkinstructies per kennisregel is het ook gewoon een kwestie van het gesprek aangaan met de praktijken. Het helpt heel erg dat je als praktijkondersteuner bij de huisarts (POH) je collega’s herinnert aan een actie. En dat je kunt laten zien hoe we ervoor staan. En dat iedere huisarts en POH weet dat ze bij jou terecht kunnen voor hun praktische vragen.” – Implementatiemanager Reos

Het gebruik van de algoritmen wordt gemonitord en besproken in de GzGr-stuurgroep. Er is een dashboard gemaakt om het gebruik van de algoritmen in de gaten te houden en om daarvan te kunnen leren. Deze informatie wordt gedeeld met de stuurgroep en ook met de huisartspraktijken. De ambitie bij verschillende partners is om naar een aanpak te komen waarbij met grotere regelmaat nieuwe algoritmen worden ontwikkeld en geïmplementeerd, naast in Medicom ook in andere huisartsinformatiesystemen.

“Wat zij nu doen is dus telkens een stukje implementeren, maar het is nog geen fabriek. Het zou moeten werken als een productiebedrijf. Ons ideaalbeeld is een continue flow van algoritmen naar het veld toe. Kijken of het werkt, en dan weer verbeteren, om zo dokters te helpen.” - Vertegenwoordiger STIZON

Nauwe samenwerking tussen onderzoekers en praktijk

Veel van de in GzGr toegepaste algoritmen en modules voor beslisondersteuning zijn voortgekomen uit onderzoek. De activiteiten van STIZON en INSZO zijn nauw verbonden met het onderzoeksinstituut PHARMO, waar al meer dan 20 jaar data wordt verzameld en opgeschoond voor wetenschappelijk onderzoek. Health Base heeft al meer dan 30 jaar ervaring met de ontwikkeling van klinische beslisondersteuning voor artsen en apothekers en het patiëntvriendelijk maken van medische informatie. Ook deze activiteiten komen voort uit wetenschappelijk onderzoek. In 2020 in NeLL (National eHealth Living Lab) lid geworden van GzGr. De doelstelling van NeLL om de zorg ook in de toekomst bereikbaar en betaalbaar te houden voor iedere Nederlander, sluit volledig aan bij de doelstelling van GzGr. Onder invloed van feedback van de zorgverleners uit GzGr zijn de onderzoekers van NeLL steeds meer aandacht gaan besteden aan de praktische toepasbaarheid van ontwikkelde algoritmes en de economische effecten van het gebruik in de praktijk. Op het ogenblik lopen vier onderzoeksprogramma’s die gebruik maken van de GzGr-infrastructuur. Deze nauwe samenwerking geeft een versnelling aan het wetenschappelijk onderzoek als ook aan het versnellen van het gebruik van effectieve algoritmes in de praktijk.

Graag zou GzGr haar ambities willen waarmaken om, gelijkende aan een fabriek, structureel nieuwe algoritmes te ontwikkelen en te implementeren. Dergelijke ambities vragen echter om een nog grotere investering zowel in mensen als in middelen. Zolang landelijk structurele financieringstitels voor zorgdata applicaties in de eerstelijnszorg ontbreken, hebben de regionale partners de uitdagende taak samen op zoek te gaan naar deze aanvullende middelen. De betrokkenen geven aan dat in de regio Zuid-Holland Noord eigenlijk ‘de motor’ nu gereed is, het is alleen nog zoeken naar meer ‘brandstof’.